پرواز غازها در خط میرعلی تبریزی | از نرمی پرواز غازها تا حرکات سیال نستعلیق. نگاهی به خط میرعلی تبریزی و تاثیر او بر خوشنویسی ایرانی
به گزارش مجله اثرهنری به نقل از هنرآنلاین میرعلی تبریزی ملقب به قُدوه الکُتّاب (پیشگام خوشنویسان) از خوشنویسان بزرگ عصر تیموری است. جزئیات زندگی و تاریخ ولادت او ناشناخته مانده اما گفته شده است که او پس از چند سال زندگی در تبریز، به سال ۸۵۰ ه. ق در این شهر درگذشته است. دانشنامه بریتانیکا نیز تولد او را حدود ۱۳۶۰ و درگذشتش را ۱۴۲۰ میلادی هر دو در تبریز ذکر کرده است.
شهرت و اهمیت میرعلی تبریزی در تاریخ هنر ایران بدان جهت است که او را واضع خط نستعلیق می‌دانند. در واقع او اولین کسی است که قلم نستعلیق را قانون‌مند کرد. او خط نستعلیق را صورتی منظم بخشید و چارچوبی برای آن وضع کرد و آن را به صورت یک خط مستقل درآورد.
پیش از میرعلی تبریزی نیز در برخی از دست‌نوشته‌ها و اسناد، خطی نزدیک به نستعلیق وجود داشت، اما هویت ویژه‌ای که میرعلی به این خط داد، باعث شده است استادان بعدی، ابداع خط نستعلیق را به او نسبت دهند. در این زمینه داستان‌ها و افسانه‌هایی نیز وجود دارد و در رساله‌های قدیمی خوشنویسی نقل شده که میرعلی شبی در خواب، پرواز غازها را دید و حرکات سیال نستعلیق را از حرکات نرم بدن این پرندگان هنگام پرواز الهام گرفت.
گفته می‌شود میرعلی تبریزی خط نستعلیق را از ترکیب دو خط نسخ و تعلیق به وجود آورد و این خط در ابتدا به عنوان “نسختعلیق” شناخته می‌شد. ظهور نستعلیق باعث شد استفاده از خط تعلیق کاملاً به فراموشی سپرده شود و خط نسخ نیز به کتابت قرآن کریم، ادعیه و… محدود شد.
آرتور پوپ هنرشناس و ایران‌شناس مشهور درباره خط نستعلیق می‌گوید: “… نسخ خطی کامل و متعادل است و تعلیق خطی تأثیرگذار و حاکم. با ترکیب ویژگی‌های این دو خط، نستعلیق که بسیار نوازشگر، شیک، آرام و ملایم است، به وجود آمده است. این نوع خط که ایرانی‌ها آن را ترویج داده‌اند تصویری عالی از تمدن و جهان‌دیدگی را به نمایش می‌گذارد.”
مشهورترین شاگرد میرعلی تبریزی فرزند او میرعبدالله است که در حفظ و اشاعه خط نستعلیق زحمات زیادی را متحمل شد و برای ماندگاری و انتقال آن میراث بزرگ و ارزشمند به نسل‌های آینده شاگردانی تربیت کرد.
از میرعلی تبریزی آثاری از کتابت و چلیپا به یادگار مانده است که زینت‌بخش موزه‌های داخلی و خارجی است. قدیمی‌ترین اثر میرعلی تبریزی نسخه‌ای از دیوان خواجوی کرمانی به تاریخ ۷۹۸ هجری است که یکی از زیباترین و گران‌بهاترین آثار خوشنویسی در موزه بریتانیاست. از دیگر آثار او کتاب‌های خسرو و شیرین و دیوان سلطان احمد جلایر است که در موزه فریر و سکلر واشنگتن نگهداری می‌شود.
فاطمه شه‌کلاهی در مقاله‌ای با عنوان “قواعد رسم‌الخط میرعلی تبریزی بر اساس نسخه خسرو و شیرین نظامی” درباره ویژگی‌های خط میرعلی تبریزی نوشته است: ” حُسن تشکیل در نگارش میرعلی نشان می‌دهد که کشیدگی‌ها از قواعد معین و نسبتاً ثابتی تبعیت می‌کنند و غالباً کوتاه، تند و تیز هستند. فرم و تناسبات حرکتِ دومِ دوایر در تمام حروف به طور مشابه تکرار شده است. نقطه‌ها با شیبی یکسان، بدون گوشه‌های تیز و عرضِ کم‌تر از پهنای قلم اجرا شده‌اند. حُسن وضع در کتابت میرعلی به صورت حداقل یک کشیدگی در اکثر مصرع‌ها و حذف حروف پایانی و برخی نقاط ضروری حروف ظاهر می‌شود. افزودن نقطه به پیروی از سنت قدیم کتابت است و اتصال برخی از حروف احتمالاً تحت تأثیر خط تعلیق بوده است. اعراب‌گذاری و حرکات تزیینی به چند مورد جزئی محدود شده است.”
کوشش‌های میرعلی تبریزی به عنوان واضع خوشنویسی نستعلیق چنان ارزشی دارد که موجب ثبت عنوان “تبریز، خاستگاه خط نستعلیق” در فهرست آثار ملی شد. نام‌گذاری خیابانی در تبریز به نام این هنرمند و برگزاری کنگره سراسری علمی و هنری میرعلی تبریزی، از جمله اقداماتی است که برای گرامیداشت این خوشنویس انجام شده است.
بازدیدها: ۱۵
