معرفی و آثار مرحوم سرژ آواکیان

معرفی و آثار مرحوم سرژ آواکیان | سرژ آواکیان، نقاش، طراح و گرافیست برجسته ارمنی‌تبار و از پایه‌گذاران گرایش‌های جدید رشته گرافیک در ایران از قبیل طراحی، حروف گرافیک تلویزیونی و چاپ گرافیک بود.

به گزارش مجله اثرهنری در سوم بهمن ۱۳۱۷ در «بارن آواک» از محله های قدیمی ارمنیان تبریز به دنیا آمد (وی در ۱۸ شهریور ۱۳۹۹ بر اثر سکتنه قلبی و تنفسی درگذشت.) از کودکی اش دور هم جمع شدن روزانه زن های همسایه، قهوه خوردن و قلاب بافی های آنها به خاطر می آورد، و می گوید خود شیفته این کار بود و در کودکی یکی از این قلاب بافی ها را درست کرده و به یادگار دارد، ۹ ساله است، تبریز سقوط دولت پیشه وری را پشت سر گذرانده و اوضاع نا بسامانی را پیش رو دارد به تهران می آیند و در لاله زار ساکن می شوند؛ ارمنی و ترکی را خوب بلد است اما هنوز فارسی را خوب بلد نیست، در محل شان دندان سازی است به نام دیمیتری و عباس آقایی که پیش او کار می کند، مادرش از او می خواهد که با سرژ فارسی کار کند، او به سرژ می گوید لاله زار را بالا و پایین برود و تابلوی مغازه ها را بخواند «دوست داشتم زود یاد بگیرم او هم به من می گفت تمام تابلو های لاله زار را بخوانم، الان که فکر می کنم می بینم شاید علاقه ام به طراحی حروف و تایپوگرافی از آن دوران شروع شده است».

روبروی خانه شان سینما مترو پل بود دوران کودکی اش در میان فرم ها اشکال و نوشته های خیابان لاله زار گذشت، در آن روزگار تابلو سازی و تابلو نویسی از مهم ترین بخشهای گرافیک بود و شاید یکی از قدیمی ترین این تابلو ساز ها آلدو صرافیان (در کتاب پنجاه سال گرافیک ایران از او نام برده شده است)، سرژ تابستان ها پیش آلدو می رود و پیش او کار می کند.

بعد ها ازالکسی گور گیز (گورکیف ) هم با کار در آتلیه اش چیزهای زیادی می آموزد «یکی از استادان من الکسی گورکیف بود ومن تابستان ها در دفتر ایشان مشغول به کار بودم و از ایشان خیلی چیز ها یاد گرفتم البته خود الکسی در کانون آگهی زیبا )هم) مشغول به کار بود» (رونقی، ۱۳۸۷) در کنار کار گرافیک که در آن زمان هنوز نقاشی تبلیغات نام داشت، نقاشی را نیز نزد سرکیس واسپور(۱۳۰۱- ؟) و مارکو گریگوریان (۱۳۰۴-۱۳۸۶) دنبال می کند.

در گالری استتیک مارکو برای اولین باردر ۱۹ سالگی آثارش را به نمایش می گذارد و در نخستین و سومین بینال تهران نیز به توصیه مارکو شرکت می کند، در کنار نقاشی مدتی را نیز با اصل ۴ به عنوان طراح و صفحه آرای مجلات همکاری می کند، در این دوران فکر می کند آموختنی ها را در وطن آموخته و باید عازم سفر شود با توجه به اطلاعاتی که داشتم بهترین را رفتن به دانشگاهی در انگلیس بود که درزمینه آرت دکو معروف بود …

از پایه‌گذاران گرایش‌های جدید رشته گرافیک در ایران از قبیل طراحی، حروف گرافیک تلویزیونی و چاپ گرافیک بود.

از شناخته شده‌ترین آثار آواکیان می‌توان به طراحی بسته‌بندی پفک نمکی، پاکت شیر صنایع شیر ایران، آدامس شیک و لوگوهای شرکت‌های پشم سنگ ایران و ساراول اشاره کرد.

سرژ آواکیان در سال ۱۳۴۵ تحصیلات  خود را در  رشتۀ  نقاشی  و طراحی گرافیک در آکادمی هنرهای زیبای کریدون لندن به پایان  برد و با موفقیت  در کنکور  SIAD به عنوان اولین ایرانی به عضویت  انجمن  طراحان  انگلستان  (D.A.I.S.L) در آمد. نام این هنرمند فقید به عنوان نخستین ایرانی عضو انجمن طراحان انگلستان (L.S.I.A.D) به ثبت رسیده است.

در دانشگاه روی خلاقیت بسیار کار می کردند «(همان) از دانشجویان می خواهند که در باره موضوع زباله کار کنند، کمی تعجب می کند اما با خود می گوید انگلیسی ها آنقدر هم احمق نیستند که بی دلیل چنین موضوعی را مطرح کنند او پیشرفت آنها را در چنین مقولاتی همچون بازیافت زباله حاصل توجه به فکرهای جوان و ایده‌های دانشجویان می داند. سرژ آموزش آکادمیک را لازمه کار گرافیک می داند و می گوید اگر کسی بتواند بدون دانش این کار را به درستی انجام دهد حتما نابغه است، ولی این کمتر پیش می آید.

سرژ  پس  از بازگشت  به  ایران  تمام  اوقاتش را در زمینه  هنر خود گذرانیده  و از سال ۱۳۵۸ تاکنون  در دانشگاه  هنر به  عنوان استاد و عضو هیئت علمی دانشگاه به تعلیم و تربیت  در رشته  تخصصی  خود پرداخته  است. در همان سال نیز آتلیه‌ای را در خیابان طالقانی تهران راه‌اندازی کرد.

سرژ در کار گرافیک تفاوتی بین گرافیک فرهنگی و تبلیغاتی قائل نیست و در معتقد بود :

«اصلاً اعتقادی به این مطلب ندارم من می گویم مگر نه اینکه به من سفارش داده شده، پس سعی می کنم اول خودم را پیدا کنم … برای یک طراح حرفه ای این حرف ها مطرح نیست ما اطلاعات را از مشتری می گیریم و بقیه کار دست خودمان است که چقدر قدرت داریم»

سرژ آواکیان

برای او طراحی پوستر «قلب من در کوهستان» با طراحی بسته بندی «پفک نمکی» تفاوتی ندارد به عنوان یک طراح حرفه ای هر دو را به یک اندازه مهم می داند آثار او تنوع زیادی دارند که متاسفانه بسیاری ازآنها در دسترس نیست، می گوید در کیهان و اطلاعات قدیم بسیاری از آگهی های که طراحی می کردم وجود دارد.

آواکیان در مورد پوستر تئاتر در مصاحبه‌ای در مورد تئاتر با خاطره‌ای اشاره کرده است که :

«ما کسی داشتیم به اسم آقامالیان (آرامائیس آقامالیان ۱۲۸۹-۱۳۶۴) که در مسکو سینما وتئاتر خوانده بود و فردین و آرمان را او به سینما معرفی کرده بود، مارکو که خودش هم چند فیلم بازی کرده بود به من گفت آقامالیان می خواهد در باشگاه آرارات کار تئاتر انجام دهد در کارهای گرافیکی تو باید کمکش کنی. کاری بود به اسم «قلب من در کوهستان» نوشته ویلیام سارویان و من هم قبول کردم سابرینا دختر مارکو در تئاتر رل یک پسر را بازی کرد. پوستر کار را من زدم که مارکو دوستش داشت و به خودش به موزه اش برد. و در آنجا به دیوار بود. آربی آوانسیان هم بود که چند پیس اجرا کرد که باز هم من پوسترهایشان را اجرا کرده بودم، این پوسترها در باشگاه «آرارات» موجود بود اما همه اینها را جمع کردند و معلوم نشد کجا گذاشتند. کارهایی که می توانست به عنوان سند تئاتر ارمنی های ایران معرفی شود.»

سرژ آواکیان

از او چند پوستر تئاتر و کنسرت موجود است اما شاید یکی از شناخته شده ترین آثارش طراحی بسته بندی پفک نمکی باشد، در دهه پنجاه وقتی در کارخانه مینو تصمیم به تولید پفک می گیرند بسته بندی این محصول را به سرژ سفارش می دهند،

«تازه به ایران برگشته بودم و به عمرم پفک ندیده بودم؛ رنگ و شکل لوگو را از خود فرم پفک گرفتم. این تصاویر هستند که باید حرف بزنند. یک روز رفتم به چاپخانه‌ای که قرار بود سلفون‌ها را چاپ کنند، در جوانی چاپ سیلک را پیش آلدو صرافیان کار کرده بودم و از چاپ هم سر رشته‌ای داشتم. فهمیدم که کار پفک نمکی را می‌باید با ساده‌ترین فرم و رنگ اجرا کنم کار را با دو رنگ زرد و قرمز طراحی کردم. بعدها مینو همان طرح را ۴ رنگ یا ۵ رنگ چاپ کرد ولی از آن استقبال نشد و دوباره به همان طرح قبلی برگشتند.»

سرژ آواکیان (طراح بسته‌بندی محصول پفک نمکی)

او علاوه بر پفک نمکی طراحی برای آدامس شیک و در سالهای نه چندان دور طراحی بسته بندی شیر های خامه ای پاکتی را که بار ها از آن ها را دیده ایم انجام داده است بدون آن که هیچ گاه نام او به عنوان طراح آن مطرح شود.

زمانی که او گرافیک را آغاز می کند دوران کار دست بود و هنوز کامپیوتر وارد دنیای طراحی نشده بود و برای رفع نیاز هایش دست به اختراعاتی می زند، و حتی آنها را ثبت می کند ولی نبود امکانات صنعتی باعث می شود آنها به تولید انبوه نرسند، او برای نوشتن روی سطح دایره خط کشی را اختراع می کند، و این مربوط به زمانی که هنوز لتراست نبود و این امکان وجود نداشت، او در شاخه های مختلف گرافیک کارهای مهمی کرده که کمتر به آن توجه شده، برای نمونه حروف ارمنی طراحی کرده که روزنامه «آلیک» سالها با آن منتشر شده است (بی نا،).
پوستر تئاتر قلب من در کوهستان
پوستر تئاتر مردن چقدر دشوار است

آواکیان حدود چهل سال عضو رسمی هیئت علمی دانشگاه هنر بود و ریاست گروه گرافیک این مجموعه دانشگاهی را بر عهده داشت.

از سال ۱۳۳۶ تاکنون  در بسیاری  از نمایشگاههای  انفرادی  و گروهی  در تهران  و لندن  شرکت  کرده  است. از آن  جمله  می توان  به  شرکت  او در اولین  نمایشگاه  استتیک تهران (۱۳۳۶)  بنیانگذاری شده توسط  مارکو  گریگوریان، اولین و سومین بی ینال تهران (۱۳۳۷و۱۳۴۱)، نمایشگاه  هنرهای  زیبای  ایلینگ و کریدون  لندن (۱۳۴۷)، نمایشگاه گالری دودو در تهران، نخستین  نمایشگاه  هنری  بین المللی تهران(۱۳۵۳)، نمایشگاه  آثار هنرمندان  معاصر ایران(۱۳۵۴)، نمایشگاه  هنر معاصر ایران  از آغاز تا امروز(۱۳۵۴)، نمایشگاه  انفرادی  گالری  زروان  تهران(۱۳۵۴) و نمایشگاه  هنر معاصر ارمنستان (۱۳۸۰) اشاره  نمود.

افکار و احساسات  خود را با زبان  خطوط  و رنگها بیان  می نمود. و چه  ساده  هم….

می داند که  ایجاز در کلام  مشکل تر از طویل نگاری است  و ساده  بودن  در طراحی  بس  پیچیده تر. سرژ، رنج  ساده  بودن  را می پذیرد تا راحت تر و سریع تر با مخاطبش  ارتباط  برقرار کند.

هنرمندان  عرفاً خودخواه اند، چرا که  دیدگاه “خود”، باور “خود” و درک “خود” را بر روی کاغذ و بوم  می آورند. ولی هنرمند طراح می باید بر خلاف  عرف  شدیداً “دیگر خواه” باشد.

او در مثلث تولیدکننده، محصول و مصرف کننده  جایی  برای  احترام  به  خودخواهی  ندارد. او زمانی  به  رسالت  خود وفادار می ماند که  ارتباط  بین  این  سه  رأس  را با طرحی  منطبق  بر هویت  و نیاز هر سه  برقرار نماید.

در هنر گرافیک  متکی بر جامعه شناسی و در این  هنر استوار بر اقتصاد، شاید که طریقت  و منش سادۀ  سرژ آواکیان، مؤثرترین  و موفق ترین  بوده  باشد.

سرژ معتقد بود که در نقاشی، سادگی برتر از پیچیدگی  است. نقاش برای ساده سازی رنج فراوانی را تحمل  می کند.

اصولاً کارهای سرژ براساس تحصیلات تخصصی  وی  بنیانی  صنعتی  دارد. نظم  و ترتیب  ماشینی  دنیای  امروز وی را سخت تحت تأثیر قرار داده  است. گزینش  خطوط  و رنگها در کارهای  او شاید که  واکنش  درونیش  در برابر زندگی  ماشینی  امروز  باشد.

نگاهی  به  کارهای  سرژ، استعداد و علاقه  وی  به  نقاشی  و تجربه پربار او را آشکار می سازد. تجربه ای  که  با سادگی  همراه  است. ویژگی  کار سرژ سادگی  است  و این  سادگی  بی شک  بازتابی  از دنیای درون  او  است. پیشرفت در کار تخصصی، وی  را به  سادگی  بیشتر رهنمون  می سازد، گویی  که  برای  وی  کمال  در سادگی  خلاصه  می گردد.

سرژ پیوسته  در طلب  آگاهی  بیشتر بود و بدین  جهت  برای  درک  بیشتر آنچه  که  آشکار نیست، تلاش  می کرد. خودآموزی وی همراه با علاقه و استعدادش، همواره بازدهی جالب داشته است. طرحها  و نقاشیهای  وی حاصل این تلاش است و نگرشی ساده به کارهایش، تکامل ناشی از این خودآموزی را آشکار می کند. این  جویندۀ  حریص  همواره  در طلب  است  و بی شک  انگیزه  یافتن  در او یکی  از ویژگیهای  شگفت آورش  می باشد.

یافتن  و تصویر کردن، زندگی  سرژ در این  دو خلاصه  می شود.

بهانه های  تصویرهای  سرژ حاصل  تلاش  وی  برای  آگاهی  بیشتر بوده  و خطوط، تم  اصلی  کارهای  وی  می باشند. تلفیق  خطوط  و رنگها در کار وی  چنان  با استادی  انجام  پذیرفته  است  که  هر تغییری  بی شک  نظم  موجود را در هم  خواهد ریخت.

سرژ با بازی  با خط  و رنگ  شعر می آفریند. در مصرعهای شعر وی به جای کلمات خطوط  می نشیند. طرحهای  او با کلام  خط  و آهنگ  رنگ  با بیننده  ارتباط  برقرار می کنند.

برداشت وی از رنگها و خطوط  برداشتی شاعرانه است، برداشتی که  علاوه  بر شاعرانه  بودن،  ساده، آگاهانه  و سمبولیک می باشد.

***

سرژ آواکیان  کار آکادمیک  را در دوران  تحصیلات  آکادمیک  خود در کریدون  لندن  آغاز کرد. نخستین  کار وزین  او طراحی  حروف  فارسی  و ارمنی  درپی انجام  تحقیقات فراوان بر روی الفبای زبانهای  مختلف  بود. مجموعه  جدید حروف ۳۸ گانۀ  الفبای  زبان  ارمنی  وی که  در گالری های  تهران  و ایروان  به  نمایش  درآمد و هم اکنون  در روزنامه  آلیک  تهران  و در زمرۀ  حروف  دیجیتالی  آی.بی.ام  به کار گرفته  می شود، سهم  به سزای  سرژ در پیشبرد فرهنگ  ارمنیان  بوده  است.

پس از بازگشت  به  ایران و آغاز کارحرفه ای  و همکاری با دانشگاه  هنر، سرژ آواکیان  نه  فقط  به کار  و  تدریس در  رشته های  گرافیک پرداخت، بلکه بنیانگذار زیرمجموعه های جدید گرافیک  چون، طراحی حروف، گرافیک  تلویزیونی، گرافیک  محیط، ایربراش، چاپ،  صفحه آرایی  و شناخت  ابزار شد و بار تدریس  تخصصهای  جدید را نیز خود پذیرا شده است.

سرژ از سال ۱۳۵۸ به عنوان یک آموزگار متواضع دانشگاهی، با همکاری در انجام رساله های  متعدد دانشجویی  در کلیه شاخه های گرافیک به خصوص  زیرمجموعه های  بسته بندی  و گرافیک  تلویزیونی  سهم  به سزایی  در تربیت نسل  جوان داشته  است.

موفقیت سرژ و محبوبیت طرحهای او مرهون بینش او از صنعت  و دانش  او در رشتۀ  جامعه شناسی  و نقاشی  است.

در عصرکامپیوتر و در زمانی که به  کمک  اسکنرها، دوربین های  دیجیتال، رایانه های  بسیار قوی، نرم افزارهای  مقتدر طراحی نظیرکُرل دراو، فتوشاپ و غیره، بسیاری خود را طراح گرافیک  می دانند، سرژ کفۀ  انسانی  قضیه  را برتر از هر چیز می داند.

او هنر گرافیک را مجموعه ای از توان مغز انسان، احساسات قلب انسان و قوت دست انسان می داند. قابلیتهایی که  معادل و مترادفی در دنیای ماشینی  ندارد. در عصر اتوماسیون  و اجتماعی که  همه  چیز را سریال سازی  می کنند و در زمانی که استفاده  از ایده ها و طرحهای  دیگران  از طریق  اینترنت  بسیار آسان  و متداول  شده  است، هنرمند موفق گرافیک اساس کار خود را در تفکر خلاقیت  هنری  می جوید. خلاقیتی   که  خود ریشه  درفرهنگ  صنعتی، سنتهای  فرهنگی، بافت  اجتماعی  و سلیقۀ  شخصی  هنرمند دارد.

تجلّی  هنر طراحی  گرافیک  را می توان  در شاخه  طراحی  و بسته  بندی  ملاحظه  نمود.

نقش  طراح  در ایجاد رابطه  صمیمی  بین  سه  رأس  مثلث  تولید کننده، محصول  و مصرف  کننده  مستقیماً بر قدرت  نوآوری  و خلاقیت  هنرمند وابسته  است.

در تشریح  اصول  فوق  چند نمونه  بسیار موفق  از طرحهای  بسته بندی  سرژ را انتخاب  نموده  و ذیلاً به  نقد آنها می پردازیم.

گالری آثار مرحوم سرژ آواکیان :

منابع :

ـ مجله تندیس
ـ سایت مجله هنری پشت بام
ـ فصلنامه ارمنی پیمان
ـ سایت رادیو فردا
ـ گالری اینفو
ـ روزنامه ارمنی آلیک (خبرگزاری ارمنی)

بازدیدها: ۵۲۱