معرفی و آثار استاد جعفر پتگر

معرفی و آثار استاد جعفر پتگر | جعفر پتگر نقش موثری در شکل گیری جریان تحول و نوگرایی در تاریخ نقاشی نوین داشت. او فردی بود که فروغ فرخ‌زاد و سهراب سپهری نزد او تعلیم نقاشی می‌دیدند، با صادق هدایت دوست بود و با جلال آل احمد و سیمین دانشور معاشرت داشت و شهریار و صبا هم از دوستان نزدیکش بودند.

به گزارش مجله اثرهنری جعفر پتگر متولد تبریز و از استادان معاصر نقاشی و نگارگری فرش در ایران بود. از مشهورترین آثار او در نقاشی می‌توان از رفوگر،  قالی فروشان دوره گرد،  قهوه‌خانه امیرآباد،  مکتب قرآن،  خانه نقاش،  مرغ فروش،  ازاینجا تا ابدیت و شهریار یاد کرد که در موزه هنرهای معاصر تهران نگهداری می‌شوند.

جعفر پتگر به همراه برادرش علی اصغر پتگر نقش موثری در شکل گیری جریان تحول و نوگرایی در تاریخ نقاشی نوین ایران در محل تلاقی سنت و مدرنیته داشت. وی در تبریز در مکتب استاد میرمصور ارژنگی با مبادی این هنر آشنا شد و سپس به همراه برادرش به تهران آمد و از نخستین هنر آموزان مکتب کمال الملک در مدرسه صنایع مستظرفه شد.

همچنین بنا به گفته منابع معتبر،  تعداد تابلوهای او نامعلوم است و از سرنوشت آنچه، طی سال‌ها به‌صورت سفارش یا غیر آن از این هنرمند خریداری شده، اطلاع و آمار دقیقی در دست نیست. در دست نوشته‌های او اشاراتی کوتاه و گذرا به این هست که برای نمونه پروفسور هوئمان، تعدادی تابلو، برای خریداری برگزید یا محمد معین چند منظره را پسندید و خریداری کرد. همچنین  جلال آل احمد و همسرش که پرتره یکی از بستگانشان را سفارش داده بودند به اتفاق به آتلیه آمدند و آن را بردند. از آن بخش که واضح و معلوم است می‌توان به خرید تابلوهای پیرمرد مرغ فروش، رفوگر و قهوه‌خانه امیرآباد توسط موزه هنرهای معاصر تهران پیش از انقلاب و همچنین تابلوهای قالی فروشان دوره گرد، خانه نقاش، چهره شهریار، مکتب قرآن و از اینجا تا ابدیت اشاره کرد.

آثار و عقاید استاد جعفر پتگر، آن‌طور که شایسته و بایسته است مورد بحث و بررسی و نقد و نظر قرار نگرفته است. از این‌رو هنرجویان و هنرپژوهان از دقایق و ظرایف هنری در آثار این هنرمند یا کم‌اطلاع هستند یا بی‌اطلاع مانده‌اند. از این رو پژوهشگر گروه اطلاع رسانی ایرنا همزمان با سالروز درگذشت جعفر پتگر به بررسی و واکاوی آثار، سبک نقاشی و اظهارات برخی نزدیکان و اساتید هنر درباره او پرداخته است.

آثار پتگر در حراج تهران :

عنوان اثر : پیرمرد چپقی

رنگ‌روغن روی بوم
۴۵ در ۶۵ سانتی‌متر
تاریخ اثر: ۱۳۲۰ خورشیدی

حراج تهران۷ خرداد ۱۳۹۵

قیمت فروش رفته: 2,200,000,000ریال

• شماره‌ی اثر: 33
• برآورد: 400,000,000ریال – ۶۰۰,۰۰۰,۰۰۰ریال
• قیمت چکش‌خورده: 2,200,000,000ریال

این اثر در کتاب جعفر پتگر ۱۳۸۴-۱۲۹۹(ص ۷۵) به کوشش عزیزالله امینیان، نشر نیک تصویر (۱۳۹۲) به چاپ رسیده است. جعفر پتگر همچون دیگر نقاشان مکتب کمال‌الملک شیفته نمایش زندگی مردم کوچه و بازار بود. توانایی او در کاربست ضربه‌قلم‌های رنگی پهن، طراحی دقیق و بی­‌نقص چهره و پرهیز از پرداخت پر جزییات به خوبی در اثر حاضر که نمونه شاخص نقاشی او است، دیده می­‌شود. پتگر به خوبی رنگ را می­‌شناخت و بر اساس همین شناخت، طیف‌­های مختلف قهوه‌ای و سبز را در این اثر به کار برده است. طراحی دقیق هنرمند در چهره­­ و دستان مدل، خودنمایی می­‌کند. چین و چروک پیشانی و دستان استخوانی پیرمرد که چپقش را روشن می‌کند، به خوبی تصویری از موقعیت اجتماعی مدل را نشان می‌دهد. خطوط مقطع آبی‌رنگ دود چپق که در پس‌زمینه نیز تکرار شده‌اند، از گرایش تکنیکی هنرمند به شیوه امپرسیونیسم حکایت دارند. همین گرایش را در لکه­‌های ضخیم و موضعی رنگ هم می‌توان مشاهده کرد که مهارت نقاش در به‌کارگیری تکنیک رنگ‌­روغن است.

جعفر پتگر که از مهم­‌ترین نقاشان کلاسیک­‌گرای ایرانی به شمار می­‌آید، نقش مهمی در آموزش هنر و تعلیم طیفی از مدرنیست­‌های ایرانی دارد. او که خود مقدمات هنر را در تبریز فرا گرفت، در نوجوانی همراه برادرش علی‌اصغر پتگر به تهران آمد تا امکانات جدید آموزش هنر را در پایتخت تجربه کند. وی ابتدا به اصول کلاسیک رو آورد و بعدها به مضامین و تکنیک‌های امپرسیونیستی متمایل شد.

نخستین آثار جعفر پتگر بیشتر بازتاب‌دهنده طبیعت و محیط زندگی نقاش است. سوژه‌ آثارش در این دوره  بازنمود آن قشر از مردم است که نقاش خود از میانشان برآمده و با آنان زیسته است؛ از جمله رفوگر، پیرمرد مرغ‌فروش، مادر نقاش، قالی‌فروشان دوره‌گرد و دیگر شخصیت‌های زندگی روزمره. وی به‌تدریج با کسب تجربه‌ بیشتر در دوران استادی به تحولی در ترکیب‌بندی، بازنمایی طبیعت و ارائه‌ اصالت ایرانی می‌رسد. به طور کلی از مهم‌ترین ویژگی آثار پتگر در دوران بعدی کارش می‌­توان به تاش‌های رنگی پهن و رنگ‌گذاری ضخیم اشاره کرد که به خوبی در این تابلو مشاهده می­‌شود.

برادران پتگر را به حق باید یکی از مؤثرترین هنرآموزان تهران در دهه‌های ۱۳۲۰ خورشیدی به بعد دانست. برخی از هنرمندان نوگرا همچون هانیبال الخاص، فریده لاشایی، فیروز شیروانلو، علی گلستانه و نامی پتگر از شاگردان جعفر پتگر بوده‌اند.

عنوان اثر : Lady in Green

عنوان اثر : Lady in Green

رنگ‌روغن روی بوم
۵۵ در ۷۰ سانتی‌متر
تاریخ اثر: ۱۳۲۵  خورشیدی

حراج تهران۸ خرداد ۱۳۹۴

قیمت فروش رفته: 650,000,000ریال

• شماره‌ی اثر: 73
• برآورد: 600,000,000ریال – ۸۰۰,۰۰۰,۰۰۰ ریال
• قیمت چکش‌خورده: 650,000,000 ریال

 تصویر اثر در کتاب جعفر پتگر ۱۳۸۴-۱۲۹۹ به کوشش عزیزالله امینیان و بنیاد فرهنگی جعفر پتگر به چاپ رسیده است. توانایی جعفر پتگر در کاربست ضربه‌قلم‌های رنگی پهن، طراحی دقیق و بی­ نقص چهره و پرهیز از پرداخت پرجزئیات به خوبی در اثر حاضر که نمونه شاخص نقاشی او به شمار می رود، دیده می­‌شود.  پتگر به خوبی رنگ را می­‌شناخت و بر اساس همین شناخت، طیف­‌های مختلف سبز و رنگ‌­های چهره­‌ای را در این اثر به کار برده است. طراحی دقیق هنرمند در اجزای چهره­­ سه رخ، اندام و دستان مدل خودنمایی می­‌کند. وجود سایه‌روشن­‌های پرکنتراستی که به جای ترکیب شدن با هم، کنار هم یا روی هم قرار گرفته­‌اند، به‌وضوح از گرایش تکنیکی هنرمند به شیوه امپرسیونیسم حکایت دارند. همین گرایش را در لکه­‌های ضخیم و موضعی رنگ هم می‌توان مشاهده کرد که مهارت نقاش در به‌کارگیری تکنیک رنگ­‌روغن در ترسیم سیمای بانوی سبزپوش است.

جعفر پتگر که از مهم‌ترین نقاشان کلاسیک‌گرای ایرانی به شمار می‌آید، نقش مهمی در آموزش هنر و تعلیم طیفی از مدرنیست‌های ایرانی دارد. او که خود مقدمات هنر را در هنرستان صنایع مستظرفه‌ آذربایجان فرا گرفت، در نوجوانی همراه برادرش علی‌اصغر پتگر به تهران آمد تا امکانات جدید آموزش هنر را در پایتخت تجربه کند. از جمله دوره‌ای نزد استاد ابوالحسن صدیقی در اداره صناعات و زمانی نیز نزدیک استاد آلمانی به نام آلبرت هونمان به فراگیری اصول نقاشی مشغول می‌شود. موضوع بسیاری از آثارش در این دوره بیانگر تهی‌دستی مردم و به‌ نمایش‌ درآوردن کارگران و روستاییان ایرانی است اما در برخی دیگر از آثار خود، ضمن حفظ عناصر فیگوراتیو، رنگ را تا حدودی از قید و بند فرم کلاسیک می‌رهاند و سطح صاف و صیقل‌یافته را به انبوهی از قشر ضخیم رنگ می‌کشاند؛ مانند آنچه که در این اثر مشاهده می‌شود.

نمایشگاه‌های استاد پتگر :

نمایشگاه گروهی خواب و خیال
گالری سلام، تهران۴ خرداد تا ۸ تیر ۱۳۹۷

آثار منتشر شده درباره پتگر

در سال های ابتدایی دهه ۹۰ خورشیدی کتابی با عنوان جعفر پتگر که مجموعه آثار جعفر پتگر را در برمی‌گیرد به کوشش عزیزالله امینیان منتشر شده است. محمد مهدی رحیمیان عکاس این آثار و مدیر نشر نیک تصویر درباره این اثر می‌گوید:

ـ « این اثر جامع‌ترین کتابی است که از آثار این هنرمند منتشر می‌شود. صفر تا ۱۰۰ پروژه تدوین این کتاب به سفارش خانواده پتگر و به کوشش و سرمایه‌گذاری یکی از شاگردان و دوستان قدیمی او به نام عزیزالله امینیان انجام شد.  در ۱۳۸۷ خورشیدی، خانواده جعفر پتگر عکاسی از آثار او را به من سفارش دادند و قرار بر این شد که از آثاری که در خانواده پتگر محفوظ شده و فروش نرفته است، عکاسی شود. »

این مدرس عکاسی دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران همچنین گفته است: 

ـ « کتاب مدت ۱۳ ماه در وزارت ارشاد ماند زیرا با چاپ برخی تصاویر مخالف بودند و در نهایت مجوز کتاب در ۱۳۹۱ خورشیدی صادر شد و کتاب در ۱۳۹۲ خورشیدی به چاپ رسید.  تاکنون کتابی از آثار جعفر پتگر چاپ نشده است و بیشتر توجهات و فعالیت ها متمرکز بر آثار برادر او، اصغر پتگر بوده است. تنها انتشارات نگار در سال‌های دهه ۸۰ خورشیدی – زمانی که جعفر پتگر در قید حیات بود- حدود ۱۰ تابلو ایشان را چاپ کرد که از کیفیت مناسبی که مورد قبول خود استاد هم باشد، برخوردار نبودند. این کتاب در ۲۸۴ صفحه تدوین شده است که  تمامی آثار این هنرمند را (۱۵۰ تابلو) از نقاشی‌ها، طراحی‌ها، اسکیس‌ و کاریکاتورهای او، در برمی‌گیرد. این نخستین کتابی است که این نشر در حوزه نقاشی منتشر می‌کند. »

در بخش دیگری رحیمیان، عکاس و گردآورنده کتاب آثار جعفر پتگر می گوید: 

ـ‌ « پرداختن به مقوله گردآوری و چاپ کتاب‌های تجسمی در حفظ میراث فرهنگی و داشته‌های دوران معاصر که به شدت رو به تحول و تغییر است، اهمیت زیادی دارد. وقتی پیشنهاد کار بر روی جمع آوری آثار استاد پتگر از طرف خانواده این هنرمند به من پیشنهاد شد، با توجه به آشنایی دورادوری که با آثار این استاد داشتم، مشتاق شدم که این پروژه را به سرانجام برسانم. آنچه که برای من اهمیت داشت گردآوری آثار استاد مطابق با فناوری‌های جدید بود. ما در ابتدا می‌خواستیم با اسلاید شروع کنیم اما یکی دو سال که گذشت به سراغ امکانات دیجیتال و فناوری پیچیده رفتیم و نتیجه مطلوبی حاصل شد. این کتاب در ۳۰۰ صفحه به ۲ زبان فارسی و انگلیسی و با تیراژ یک هزار و ۵۰۰ جلد وارد بازار خواهد شد. مقدمه کتاب هم به وسیله خانواده استاد که با متون آن آشنایی داشتند، آماده و در ابتدای کتاب به چاپ رسیده است.»

گزیده نظرات پتگر :

جعفر پتگر که علاوه بر نقاشی، دستی هم در نگارش مقالات و یادداشت نویسی برای روزنامه‌ها و جراید داشت، اظهارات جالب و ظریفی در خصوص جایگاه هنر و ارزش آن داشته است. پتگر هنر را وسیله سیر و سلوک هنرمند می‌دانست که هرگز نباید وسیله جلوه فروشی‌های نفسانی و تعیش او شود به همین دلیل در آثار  او، شاهد جلوه‌هائی چشمگیر از تعهد و رسالت هنرمند به هنر الهی- انسانی هستیم. در جهان بینی او از نظر نقاش، هنر نوعی اندیشیدن و هنرمند در بادی امر، انسانی اندیشمند است و هنری که فاقد اندیشه و تفکر عمیق باشد، نارسا و ناقص است. اندیشه هم در فرم و هم در محتوا دخالت دارد و در آثار وی، کمپوزیسیون که از معضلات نقاشی است، با وسواس و دقت زیاد، اندیشیده و اجرا شده است.  

در ادامه بخشی از آن ها را آورده شده است :

ـ کمالی که جمال گرفت هنر به‌وجود می‌آید و هنری که کمال یافت به حقیقت می‌پیوندد. نشانه حقیقت آن است که ابدیت در آن جلوه‌گر باشد و ابدیت عبارت از اثبات وحدت است.  

ـ  رنگ‌ها می‌پرند، نام‌ها برداشته می‌شوند و نقش‌ها دگرگون می‌گردند یعنی همه فانی می‌شوند، تنها آنچه ابدی و باقی است، آثار خیر همین جلوه‌های فانی است.

ـ هنری که در آن جلوه‌های ربانی نیست، عشوه‌های شیطانی هست.

ـ هنر جلوه‌گاه حقیقت است و حقیقت، نیرنگ‌پذیر و دروغ‌پرداز نیست.

ـ هر اثر هنری پرده‌ای است از جهل بشری که با دست هنرمند بالازده می‌شود. وقتی جهل آدمی به پایان رسید، دیگر پرده‌ای برای نمایش هنری باقی نمی‌ماند.  

پتگر از نگاه دیگران :

هله پتگر دختر جعفر پتگر درباره پدرش این چنین گفته است: « پدرم هنرمند عارف و سالکی بود که بدون وضو دست به نقاشی نمی‌برد و همیشه آرزو داشت آثارش در ایران بماند. پدرم می‌گفت هنرمندانی که با هنر خود اندیشیده‌اند با مردم اندیشه می‌کنند و هنرمندانی که با خود گفت‌وگو کرده‌اند با مردم گفت‌وگو کرده‌اند. این است تفاوت هنرمندان با یکدیگر و ارزش آثار هنری آنان. به اعتقاد بسیاری از متخصصان جعفر پتگر عارف متعهد و موظفی بود که در عرصه هنر غریب افتاد. بخشی از غربت او به دلیل بی‌اشتیاقی‌اش به شهرت در زمان حیاتش بود. »

او افزود: « پدرم علاقه ای به بررسی آثارش نداشت و متولیان وقت هم توجه خاصی به او نداشتند اما آرزویش این بود که آثارش در این مملکت حفظ شوند و همیشه می‌گفت من نقاشی‌هایم را برای مردم این سرزمین کشیده‌ام. او هیچ گاه بدون وضو نقاشی نمی‌کشید و به هنر به عنوان هملی سالکانه و عارفانه نگاه می‌کرد. پدرم وقتی به همراه برادرش وارد تهران شد، نخستین آموزشگاه نقاشی را در خیابان نادری تاسیس کرد و بسیاری از اهالی فرهنگ و هنر آن زمان به آموزشگاه او رفت‌وآمد می‌کردند. »

«اهمیت حفظ آثار پدرم تنها مربوط به خانواده و وراث او نیست، بلکه متولیان هنر باید تلاش کنند آثار او در همین مملکت حفظ و نگهداری شود. بسیار بودند کسانی که به ما مراجعه کردند و با قیمت‌های گزاف پیشنهاد خرید آثار پدرم را دادند اما چون پدرم نمی‌خواست آثارش از کشور خارج شود ما هم خواستیم به وصیت او عمل کنیم. »

درگذشت :

این استاد بزرگ نقاشی گاهی برای مجله‌ها مقاله می‌نوشت و کاریکاتور می‌کشید تا اینکه در  ۱۳۸۴ خورشیدی خورشیدی در ۸۵ سالگی بر اثر کهولت و بیماری در گذشت و به دیار حق شتافت.  

آثار استاد جعفر پتگر :

منابع :

ـ ایرنا
ـ سایت درز

بازدیدها: ۱۶۰۷