معرفی و آثار حسین قوللر آقاسی | حسین قوللرآقاسی از نخستین نقاشان قهوه‌خانه‌ای است که آثار ارزشمندی با موضوع واقعه عاشورا خلق کرده است. نقاشی قهوه خانه‌ای که یکی از مهم‌ترین مضامین آن عاشورا است، در دوران قاجار و همگام با سرآغاز جنبش مشروطیت اوج گرفت و چهره‌های شاخصی در مقاطع زمانی مختلف در این عرصه کار کردند که از آن میان می‌توان به علیرضا، فتح الله و حسین قوللر آغاسی، محمد مدبر، حسین همدانی و حسین تفتی اشاره کرد. آثار این هنرمندان بر سه محور روایت‌های حماسی، مذهبی و بزمی متمرکز بود.
به گزارش مجله اثرهنری به نقل از هنرآنلاین: حسین قوللر آقاسی یکی از بنیان‌گذاران نقاشی قهوه‌خانه‌ای است که سال ۱۲۶۹ در تهران به دنیا آمد. پدر او علیرضا قوللر آقاسی یکی از استادان نقش‌پرداز بر روی کاشی و قلمدان و از نقاشان به نام دربار قاجار بود که نقاشی هفت‌خوان رستم بر سردر ارگ کریم‌خان زند در شیراز یکی از آثار به جا مانده از اوست. حسین از کودکی فنون کار را از پدرش آموخت و در کارگاه کاشی‌پزی او مشغول به کار شد. او همین‌جا با محمد مدبر، یکی دیگر از اساتید نقاشی قهوه‌خانه‌ای، آشنا شد و این دو به آموختن و کار در کاشی سازی مشغول بودند.
پس از چند سال قوللر آقاسی در کنار محمد مدبر، سبکی را در نقاشی ایرانی شکل داد که مردمی، بومی و خودانگیخته بود و در دوران نفوذ نقاشی مدرن و مکتب کمال‌الملک، راهی متفاوت را طی می‌کرد. نقاشی قهوه‌خانه‌ای در اواخر عهد قاجار و اوایل دوران پهلوی و در دورانی شکل گرفت که توده مردم از نفوذ قدرت‌های بزرگ سیاسی روسیه و بریتانیا بر ایران به ستوه آمده بودند. در این زمان برای حفظ وحدت ملی و جلوگیری از تاثیر بیش از اندازه هنر بیگانگان بر فرهنگ و هنر ایران، گرایش جامعه به مضمون‌های حماسی شاهنامه فردوسی گسترش یافت. خاستگاه این هنر به سنت قصه‌خوانی، مرثیه‌سرایی و تعزیه‌خوانی در ایران برمی‌گردد که پیشینه آن بسیار قدیمی‌تر از پیدایش قهوه‌خانه‌ها است.
نخستین نقاشی حسین قوللر آقاسی در سبکی که بعداً به قهوه‌خانه‌ای مشهور شد، نقاشی داستان‌های شاهنامه و واقعه کربلا به سفارش قهوه‌چی قهوه‌خانه معروف به مشت صفر در میدان سید اسماعیل بود. قوللرآقاسی برای کشیدن این نقاشی‌ها چندین هفته شبانه‌روز در این قهوه‌خانه می‌ماند و داستان‌هایی را که از زبان شاهنامه‌خوان و نقال قهوه‌خانه می‌شنید، بر روی پرده و بوم می‌آورد.
قوللر آقاسی از پرداختن به طبیعت و طبیعت‌سازی پرهیز می‌کرد و میان سبک و شیوه کار خود و نقاشان طبیعت‌ساز تفاوت قائل بود. او در نقاشی صحنه‌هایی از حماسه‌های ملی و مذهبی مهارت فراوانی از خود نشان داد و با استفاده از تجربیات خود در نقاشی کاشی، توانست به شیوه‌ای دست یابد که در آن داستان‌های برآمده از شاهنامه و روایات مذهبی، با واقعیات انباشته در ذهن و خیال هنرمند آمیخته‌شده و با مهارت بر پرده نقش می‌بست.
حسین قوللر آغاسی می گوید: روزی که من و محمد مدبر و سایرین به این نقاشی جان دادیم، اصلا فکر رقابت و چشم و هم چشمی با نقاشان تحصیلکرده و از فرنگ برگشته درسرمان نبود. همه از سر ساختمان ها، از کنار کوره های کاشی پزی و از سنگ تراشی ها آمده بودیم، عقل و ذوقمان را روی هم گذاشته بودیم، هرکه هنری داشت به کار می گرفت. یکی اسلیمی خوب بلد بود، یکی خوب رنگ می ساخت، یکی صورت خوب می ساخت… برای ما مهم بود که مردم، کارمان را بپسندند و قبولمان کنند. قهوه چی ها هم کمک کردند، چای و دیزی مان را به راه انداختند، خرج زندگی زن و بچه هایمان را دادند، ما هم کار کردیم.
اگرچه شیوه کار او وامدار سنت‌های تصویرپردازی نگارگری ایرانی بود اما به دلیل تلاش برای سایه‌پردازی از نقاشی مینیاتور دور می‌شد و درعین‌حال به دلیل عدم به‌کارگیری پرسپکتیو اروپایی، از هنر طبیعت‌گرای غربی نیز فاصله می‌گرفت.
در نقاشی‌های حسین قوللرآقاسی جنبه‌های اخلاقی خیر و شر در موضوعاتی متأثر از حادثه عاشورا، زندگی ائمه اطهار (ع)، داستان‌های شاهنامه فردوسی و… به تصویر کشیده شده است. او در آثار خود ویژگی‌های بصری متفاوتی را برای عناصر خیر و شر به‌کاربرده و با بیانی ساده و آشکار، مفاهیم موردنظر خود را به بیننده منتقل می‌کند. او برای نمایش شخصیت ائمه اطهار و قهرمانان پاک‌طینت، چهره‌ای آرام و متین و روشن و رنگ‌هایی با ویژگی‌های مثبت را استفاده کرده و در شخصیت‌های منفی با تغییر شکل اغراق‌آمیز چهره و استفاده از رنگ‌هایی تند، وجوه منفی آنها را نمایان کرده است. با وجود اینکه شاهنامه و موضوعات حماسی سوژه بیشتر آثار قوللر آقاسی هستند، اما تصویرگری او از صحنه‌های عاشورا از جمله درخشان‌ترین آثار هنری است که در ارتباط با این موضوع خلق‌شده و ارادت مردم کوچه و بازار به ائمه اطهار و مظلومیت آنها را متجلی می‌کند. پرده “مصیبت کربلا” یکی از معروفترین آثار اوست که در سال ۱۳۳۰ به تصویر درآمد.
نقاشی‌هایی فراوان از قوللر آقاسی به جا مانده است که در موزه‌ها یا مجموعه‌های خصوصی نگه‌داری می‌شود. حسین قوللر آقاسی آذر ۱۳۴۵ درگذشت و او را در گورستان مسگرآباد تهران به خاک سپردند.
تجلی شاهنامه در مضمون‌های حماسی به روشنی در نقاشی قهوه‌خانه‌ای دیده می‌شود؛ در این‌باره به ویژه می‌توان به صحنه‌هایی مانند نبرد رستم و سهراب، نبرد رستم و اشکبوس و دیگر داستان‌های قهرمانی شاهنامه اشاره کرد. خاستگاه این هنر، سنت قصه‌خوانی، مرثیه‌سرایی و تعزیه‌خوانی در ایران است که پیشینه آن به سده‌ها پیش از پیدایش قهوه‌خانه‌ها بازمی‌گردد و به دست هنرمندانی مکتب‌ندیده پدیدار شده است.
هنرمندان مدرن‌گرای ایرانی به این سبک نقاشی در دهه‌های ۱۳۲۰ و ۱۳۳۰ خورشیدی روی آوردند و اهالی مکتب سقاخانه نیز بعدها آن را به کار گرفتند. از نقاشان مشهور سبک قهوه‌خانه‌ای، استاد حسین قوللر آقاسی و استاد محمد مدبر نام‌دارترند؛ حسین قوللر آقاسی را سردمدار خلق نقاشی‌هایی با مضامین حماسی می‌شناسند.
محمد مدبر نیز بیشتر به دلیل به تصویر کشیدن مضمون‌های مذهبی در نقاشی‌هایش شهرتی چشم‌گیر یافته است. قوللر آقاسی در نقش‌پردازی حماسی، مذهبی و رمزپردازی پهلوانی با شیوه نقاشی رنگ روغن و کاربست تجربیات خود در نقاشی کاشی توانست به شیوه‌ای دست یابد که در آن داستان‌های برآمده از شاهنامه و روایات مذهبی با وقایع انباشته در ذهن و خیال هنرمند آمیخته می‌شد و با مهارت و چیره‌دستی تمام بر پرده بوم جان می‌گرفت.
بی‌شک قوللر آقاسی را می‌توان شناخته‌شده‌ترین هنرمند مکتب نقاشی قهوه‌خانه یا خیالی‌سازی دانست. وی در کنار محمد مدبر، سبکی را در نقاشی ایرانی شکل داد که در دوران نفوذ نقاشی مدرن و مکتب کمال‌الملک، واپسین شیوه نقاشی مردمی، بومی و خودانگیخته بود.
قهوه خانه، محل کسب اندیشه های جوانمردانه و فضائل اخلاقی و انسانی بود، که به مدد نقال و نقاش سلیم النفس فراهم می شد. قهوه خانه دار، به نوعی اقتصاد هنر را اداره می کرد و با به نمایش گذاردن مجلس نقالی و پرده خوانی و جذب مردم به قهوه خانه ها، این چرخه میان مردم و هنرمند و قهوه خانه دار شکل می گرفت و بدین ترتیب میان مردم و هنر، در مکانی به نام قهوه خانه رابطه ای برقرار می شد که در اصطلاح امروز به آن مولتی مدیا (Multi media) یا چند رسانه ای (متن، صدا و تصویر) می گویند. حسین قوللر آغاسی و محمد مدبر به نقاشی قهوه خانه ای جان دادند، حسین قوللر آغاسی می گفت: «آدم وقتی معرفت آشنایی با هنر را پیدا کرد، آن وقت می فهمد که در این اقیانوس بیکران، چندان شناگر ماهری هم نیست. تا چشم ات کار می کند آب است، هرچه شنا کنی می بینی به جایی نرسیده ای…»
گالری آثار حسین قوللر آقاسی :
منابع :
هنر آنلاین
بنیاد توس
سایت حراج تهران
تسنیم
بازدیدها: ۲۶۳۶
